O koronacji i dziejach piastowskiej korony
***
Obraz Jana Matejki pt. Koronacja pierwszego króla RP 1001 (fragment), ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie Opis: przy ołtarzu, na którym położono trumnę ze szczątkami św. Wojciecha stoi Bolesław trzymając włócznię św. Maurycego i gwóźdź z Krzyża Świętego – dar Ottona. Biskup Radzym Gaudenty wraz z cesarzem kładą mu na głowę koronę królewską.
Wspominaliśmy ostatnio chrzest Mieszka I, ale w kwietniu mamy też inną rocznicę. 59 lat po przyjęciu chrześcijaństwa, syn pierwszego historycznego władcy, Bolesław Chrobry włożył na głowę koronę, a jego kraj stał się królestwem.
Zapowiedź koronacji Bolesława Chrobrego miała miejsce w 1000 roku podczas zjazdu w Gnieźnie. Oficjalnie cesarz Otton III przybył wtedy do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha.
Spodobało się mu to, co zobaczył, bo – jak pisze Gall Anonim w swojej „Kronice” – cesarz rzymski zawołał w podziwie: „Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!”, dodał jeszcze: „Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną”.
Cesarz symbolicznie nałożył mu na skronie swój własny diadem, co uznać należy za zapowiedź koronacji Chrobrego na króla. Starania o zgodę na koronację, podjęte w Stolicy Apostolskiej, zostały storpedowane przez przeciwników polskiego władcy, a przygotowaną już podobno koronę otrzymał książę węgierski Stefan Święty. Dalszym planom przeszkodziła też śmierć Ottona III.
Nowy cesarz Henryk II i papież Benedykt VIII nie chcieli wypełnić obietnicy zmarłego cesarza. Bolesław Chrobry musiał czekać na właściwy moment, a ten nastąpił dopiero w 1025 roku.
Podobnie, jak w przypadku chrztu, tak i przy koronacji mamy problemy ze źródłami. Żaden kronikarz z epoki (w tym czasie zdani jesteśmy wyłącznie na niechętne władcy polskiemu przekazy niemieckie) nie podał daty dziennej ani miejsca tego wydarzenia. Najprawdopodobniej jednak – wnioskując na podstawie pośrednich danych – koronacja miała miejsce 18 kwietnia 1025 roku w katedrze gnieźnieńskiej.
Niespełna dwa miesiące po tym Chrobry zmarł, a po jego śmierci biskupi koronowali jego syna Mieszka II. Korona Chrobrego niedługo jednak pozostała w Polsce. Po śmierci Mieszka II na skutek zamętu politycznego jego żona Rycheza wyjechała do Niemiec, wywożąc regalia i oddając je cesarzowi Konradowi.
Po pięćdziesięciu latach po koronę sięgnął Bolesław Szczodry, ale to była już druga, inna korona. Korona Chrobrego nigdy nie wróciła...
Uroczystość koronacyjna Szczodrego odbyła się w 1076 roku w Gnieźnie, a jego korona została w Polsce przez przez 227 lat. Niestety zawisło nad nią jakieś fatum, bo Bolesław, na skutek konfliktu z biskupem Krakowa, musiał w 1079 roku uciekać na Węgry – oczywiście zabierając ze sobą koronę. Po jego śmierci przywiózł ją do Polski syn Mieszko, ale wkrótce zmarł otruty.
Nikt po nią nie sięgnął aż do 1295 roku. Wówczas to książę wielkopolski Przemysł II wywiózł ją z Krakowa do Gniezna, gdzie się koronował. Parę miesięcy później został zamordowany. Zaraz jednak znalazł się nowy kandydat – Wacław II Czeski – żonaty z córką Przemysła. Po koronacji w Gnieźnie wywiózł koronę do Pragi. Nigdy już do Polski nie wróciła.
Władysław Łokietek, zjednoczywszy większość ziem polskich w 1306 roku, uzyskał po długich staraniach zgodę papieża na koronację. Odbyła się w 1320 roku w Krakowie, który odtąd stał się właściwym miejscem koronacji królów polskich. Pomazaniec włożył na skronie specjalnie w tym celu wykonaną już trzecią koronę.
Odtąd każdej koronacji towarzyszyły też inne regalia: jabłko trzymane w lewej ręce i berło w prawej, może włócznia św. Maurycego – dar cesarza Ottona wręczony Chrobremu – i na pewno Szczerbiec, wciąż tak zwany, choć już za Łokietka nie był on tym słynnym mieczem Chrobrego, którym uderzył on we wrota Złotej Bramy w Kijowie. Tamten Szczerbiec, być może też wywieziony na Węgry w 1079 roku, już tam został. Szczerbiec, po raz pierwszy użyty przy koronacji Łokietka, powstał w I połowie XIII w. Korona Łokietka – zwaną Corona Regni Poloniae – koronował się każdy król Polski aż do czasów Stanisława Augusta. Wyjątkami byli Jagiełło (dla którego wykonano nową koronę. Koronę Łokietka wywiózł na Węgry Ludwik Węgierski, ale wróciła wraz ze Szczerbcem w 1412 roku); Stanisław Leszczyński (nie było dostępu do ukrytych przed Szwedami regaliów); August III (regalia ukryli w Częstochowie stronnicy Leszczyńskiego).
Corona Regni Poloniae zginęła ze skarbca katedry wawelskiej wraz z innymi regaliami 4 października 1794 roku podczas okupacji Krakowa przez Prusaków. Regalia powędrowały do Berlina, a 17 marca 1809 roku zostały rozebrane (złoto o wadze 25 funtów przetopiono na monety, a kamienie wyjęto i oddano Dyrekcji Handlu Morskiego).
Szczerbca Prusacy nie zniszczyli. Znaleziono go w 1819 roku w Moskwie u księcia Łabanowa. Potem był kolejno sprzedawany. Wreszcie zakupiła go cesarska rodzina, zasilając zbiory Ermitażu. W ramach rewindykacji po pokoju ryskim w 1922 roku odzyskała go Polska. Razem ze skarbami wawelskimi był wywieziony w 1939 roku do Francji, stamtąd do Kanady. Wraz z arrasami wrócił w 1959 roku do kraju i jest w skarbcu katedralnym w Krakowie.
JK