Święta Łuca dnia przykróca
***
13 grudnia to dzień św. Łucji, kolejna ważna data w adwentowym kalendarzu. Łucja, a właściwie Lucia de Syracuse, to urodzona ok. 283 roku w Syrakuzach na Sycylii, a zmarła ok. 304 (?), święta, rzymska chrześcijanka i męczennica. Chociaż jest postacią historyczną, to wiedzę o jej życiu czerpiemy z żywotów świętych i licznych legend. Według nich złożyła ślub czystości i rozdała swój majątek ubogim. W czasie prześladowania chrześcijan za panowania cesarza Dioklecjana została wydana przez odrzuconego wielbiciela i wtrącona do domu publicznego, gdzie cudem ocaliła swe dziewictwo. Zginęła męczeńsko, najpierw ją torturowano (wyłupiono jej oczy) i przebito (lub ścięto) mieczem.
Dawniej Łucja była jedną z najpopularniejszych świętych. Czczona od wczesnego średniowiecza, od 1204 jej relikwie znajdują się w Wenecji. Wymieniana jest w kanonie rzymskim mszy świętej i w Litanii do Wszystkich Świętych. Jest patronką Syrakuz i Toledo, orędowniczką w chorobach oczu, patronką ociemniałych (ale też tych, którzy potrzebują dobrego wzroku: pisarzy, krawców, tkaczy, szwaczek, rolników), poetów i trubadurów, skruszonych prostytutek. Wzywa się ją w przypadku bólu oczu, gardła, przy zakażeniach, krwotokach i biegunkach.
W sztukach plastycznych przedstawiana jest w stroju rzymskiej kobiety z palmą męczeństwa lub mieczem (sztyletem) w jednej ręce i z parą oczu na tacy w drugiej.
We Włoszech 13 XII Santa Lucia przynosi dzieciom podarki, a obchody jej święta są bardzo popularne w Szwecji (jest to o tyle zastanawiające, że katolików – według danych z 2015 roku – w tym kraju jest 1,13%). Święto to obchodzone jest jako święto światła (Lucia, łac. lux 'blask', 'światło').
13 grudnia wyznaczał dawniej początek adwentu, w związku z którym jeszcze przed nastaniem świtu zasiadano po raz ostatni przed świętami Bożego Narodzenia za suto zastawionym stołem. „Świętą Łucją” w rodzinie zostawała najstarsza córka, ubrana na biało, w wianku z zapalonymi świecami, budziła rodziców, śpiewając tradycyjną piosenkę o Łucji (Nadchodzi Łucja, rozpraszając ciemności zimowej nocy) na melodię neapolitańskiej pieśni Santa Lucia oraz kolędy, podając kawę, czerwone grzane wino (glögg) i pszenne, specjalne na tę okazję przygotowywane, ciastka z rodzynkami i szafranem zwane lussekatter. W ten dzień odbywały się też konkursy na najpiękniejszą dziewczynę, która potem zakładała długą białą suknię przepasaną czerwoną wstążką i w wianek z borówkowych gałązek, w którym tkwi siedem świeczek. Jej zadaniem było prowadzenie w otoczeniu druhen i druhów procesji przez miasto. W całej Szwecji odbywają się wtedy liczne festyny i pokazy sztucznych ogni.
W tradycji ludowej Europy ten dzień był dniem narodzin słońca i światła. Wynikało to z tego, że w kalendarzu gregoriańskim 13 grudnia przypadała 10 dni wcześniej niż w kalendarzu juliańskim. Dlatego też, mimo, że uroczystość w zreformowanym kalendarzu zapisana była 13 grudnia, w rzeczywistości odbywała się 23, czyli w zimowe przesilenie słońca. W całej Europie odbywały się w tym dniu uroczystości mające na celu powitanie słońca, a które miały korzenie w dawnym kulcie solarnym. Obrzędowość dnia świętej Łucji związana z datą zimowego przesilenia pochodzi z okresu sprzed reformy (czyli sprzed roku 1582), co widoczne jest w powiedzeniach „Święta Łuca dnia przyrzuca”, czy „Na świętą Łucę noc się ze dniem tłuce”.
Dawniej w Wielkopolsce tego dnia panny, podobnie jak w św. Andrzeja, wstawiały gałązki wiśniowe do wody. Miały się one okryć kwiatem na Nowy Rok, dając w ten sposób twierdzącą odpowiedź na pytanie, czy można oczekiwać w nadchodzącym roku zamążpójścia. Tradycja ta jednak zanikła prawdopodobnie w XIX wieku. Nieco dłużej w wielu wsiach zachowała się pamięć, iż jeszcze „do niedawna” uważano okres od św. Łucji do Bożego Narodzenia za symptomatyczny dla długofalowych prognoz meteorologicznych. Każdy z 12 dni miał być odpowiednikiem 12 miesięcy nadchodzącego roku, a pogoda w te dni – prognozą dla odpowiadających im miesięcy. Z obserwowaną nadal w grudniu krótkością dnia wiązano znane w Wielkopolsce przysłowie: „Święta Łuca dnia przykróca”.
JK