Sztuczna Inteligencja a archeologia

Dodano: 28.04.2023

***

Sztuczna sieć neuronowa pracująca jako archeolog (obraz wygenerowany przez DALL-E)

Ostatnio głośno zrobiło się na temat sztucznej inteligencji, a to głównie za sprawą – najpierw – generatora obrazów Midjourney, a później ChataGPT. To narzędzia, które potrafią generować obrazy i teksty na podstawie prostych instrukcji. Czy to oznacza, że graficy i nauczyciele mogą się obawiać o swoją pracę? Gdzie jeszcze można wykorzystać sztuczną inteligencję? Czy sztuczna inteligencja jest tak dobra, jak się wydaje? A może jest to tylko chwilowa moda, która szybko przeminie?

Midjourney to generator obrazów, który korzysta z sieci neuronowych typu GAN (generative adversarial network). To znaczy, że ma dwie części: jedna próbuje tworzyć obrazy na podstawie danych wejściowych, a druga ocenia, czy są one realistyczne i zgodne z tematem. W ten sposób system uczy się poprawiać swoje wyniki i dostosowywać je do oczekiwań użytkownika. Midjourney pozwala na generowanie obrazów z różnych kategorii, takich jak krajobrazy, zwierzęta, ludzie czy przedmioty. Można też wpływać na styl i kolorystykę obrazu poprzez dodawanie słów kluczowych lub zmianę suwaków. Efekty są często imponujące i trudno odróżnić je od prawdziwych zdjęć.

ChatGPT to chatbot, który korzysta z modelu językowego GPT-3 stworzonego przez OpenAI. To znaczy, że potrafi generować teksty na podstawie kontekstu i celu rozmowy. ChatGPT może odpowiadać na pytania, opowiadać historie, pisać wypracowania czy rozwiązywać zadania domowe. Można też wybrać ton i osobowość chatbota poprzez ustawienie parametrów takich jak humor, formalność czy ekstrawersja. ChatGPT jest w stanie prowadzić płynną i sensowną konwersację na różne tematy i dostosowywać się do stylu i nastroju rozmówcy.

Oba te narzędzia pokazują ogromny potencjał sztucznej inteligencji w dziedzinie twórczości i edukacji. Jednak nie są one doskonałe i nie zastąpią ludzkiego umysłu i talentu. Midjourney czasem generuje obrazy niepasujące do tematu lub zawierające błędy i artefakty. ChatGPT czasem wpada w pętle lub mówi rzeczy nieprawdziwe lub nielogiczne. Poza tym oba te narzędzia wymagają odpowiedzialnego i etycznego użytkowania, aby nie naruszać praw autorskich, prywatności czy moralności. Dlatego nie należy się bać sztucznej inteligencji, ale raczej traktować ją jako pomocnika i inspirację do własnej pracy i rozwoju.

Czym jednak jest sztuczna inteligencja (SI lub z angielskiego AI)? To zdolność maszyn do wykazywania ludzkich umiejętności, takich jak rozumowanie, uczenie się, planowanie i kreatywność. Jest to także nazwa technologii i dziedzina badań naukowych informatyki i kognitywistki, która czerpie z osiągnięć psychologii, neurologii, matematyki i filozofii. Sztuczna inteligencja ma wiele zastosowań w różnych dziedzinach życia, takich jak zakupy i reklamy online, wyszukiwanie w Internecie, cyfrowi asystenci, tłumaczenia maszynowe, robotyka i samochody autonomiczne.

Historia badań nad sztuczną inteligencją sięga lat 50. XX wieku, kiedy to pojawiły się pierwsze prace naukowe dotyczące programowania komputerów w celu symulacji ludzkiego myślenia. Jednym z pierwszych znaczących projektów w dziedzinie SI był program nazwany „Logic Theorist”, który został stworzony przez Allena Newella i Herberta Simona w 1955 roku. Program ten był w stanie tworzyć dowody matematyczne, korzystając z formalnej logiki.

W latach 60. i 70. XX wieku pojawiły się nowe podejścia do sztucznej inteligencji, takie jak sieci neuronowe i systemy ekspertowe. Sieci neuronowe, opracowane w latach 60., były modelem matematycznym, który naśladował sposób, w jaki działa ludzki mózg. Z kolei systemy ekspertowe, które pojawiły się w latach 70., były programami komputerowymi, które były w stanie rozwiązywać skomplikowane problemy, korzystając z wiedzy specjalistów z danej dziedziny. W latach 80. i 90. XX wieku nastąpił rozwój algorytmów genetycznych, które były w stanie symulować procesy ewolucyjne, a także uczenia maszynowego, które umożliwiło komputerom uczenie się na podstawie danych. Po roku 2000. nastąpił ogromny postęp w dziedzinie przetwarzania języka naturalnego, co umożliwiło komputerom rozumienie ludzkiego języka. Obecnie sztuczna inteligencja jest coraz bardziej powszechna, a rozwój technologii umożliwia stworzenie coraz bardziej skomplikowanych systemów, które naśladują lub przewyższają ludzkie możliwości myślenia i przetwarzania informacji.

Sztuczna inteligencja jest coraz częściej wykorzystywana w różnych dziedzinach nauki i technologii, w tym także w archeologii. Dzięki zastosowaniu sztucznych sieci neuronowych, które same się uczą i analizują dane, możliwe jest szybkie i dokładne wykrywanie śladów po dawnej działalności człowieka na podstawie zdjęć satelitarnych. Polscy naukowcy są pionierami w tej dziedzinie i planują odkrywać pradziejowe zabytki, takie jak cmentarzyska, grody czy osady, na terenie całej Polski i Europy Środkowej (link). SI może pomóc w rewolucjonizowaniu archeologii i dostarczaniu nowych informacji o historii i kulturze naszych przodków.

Czy SI może być narzędziem w badaniu historii pierwszych Piastów? Dzięki zaawansowanym algorytmom i dużej mocy obliczeniowej, sztuczna inteligencja może analizować różne źródła historyczne, takie jak dokumenty, kroniki, monety czy artefakty archeologiczne, i wyszukiwać w nich informacje o życiu i działalności pierwszych władców Polski. Sztuczna inteligencja może także pomóc w odtwarzaniu kontekstu historycznego i kulturowego, w którym żyli pierwsi Piastowie, oraz w porównywaniu ich z innymi władcami europejskimi. Może ona również wspierać historyków w formułowaniu hipotez i wniosków na podstawie zgromadzonych danych i dowodów.

Na koniec, jako ciekawostkę podamy odpowiedź, jakiej oddzielił ChatGPT (w wersji darmowej, ogólnodostępnej) na pytanie o możliwości zastosowania SI w archeologii:

„Sztuczna inteligencja może być wykorzystana w archeologii na wiele różnych sposobów. Oto kilka przykładów:

Analiza zdjęć satelitarnych: Sztuczna inteligencja może pomóc w analizie zdjęć satelitarnych, umożliwiając identyfikację obszarów archeologicznych, które są niewidoczne dla ludzkiego oka. Dzięki temu można zlokalizować potencjalne stanowiska archeologiczne i zacząć prowadzić bardziej szczegółowe badania.
Analiza tekstu: Sztuczna inteligencja może pomóc w analizie tekstów, w tym starych manuskryptów i inskrypcji. Dzięki temu można zidentyfikować nieznane wcześniej języki lub dialekty oraz odczytać trudne do zrozumienia fragmenty tekstu.
Analiza danych: Sztuczna inteligencja może pomóc w analizie dużych zbiorów danych archeologicznych, takich jak wyniki badań geofizycznych lub badania terenowe. Dzięki temu można zidentyfikować wzorce i trendy, które mogą pomóc w ustaleniu, gdzie należy skupić się na kolejnych badaniach.
Rekonstrukcja historyczna: Sztuczna inteligencja może być wykorzystana do rekonstrukcji historycznych miejsc, takich jak starożytne miasta i zamki. Dzięki temu można uzyskać lepsze zrozumienie, jak wyglądały te miejsca w przeszłości i jak ludzie w nich żyli.
Analiza obrazów: Sztuczna inteligencja może pomóc w analizie obrazów archeologicznych, takich jak rysunki, malowidła i freski. Dzięki temu można zidentyfikować szczegóły, które są trudne do zauważenia dla ludzkiego oka i uzyskać lepsze zrozumienie, jakie techniki artystyczne były używane w przeszłości.

Ogólnie rzecz biorąc, sztuczna inteligencja może pomóc w archeologii poprzez automatyzację procesów analizy danych i umożliwienie lepszego zrozumienia przeszłości.”